دئموکراتیادان دانیشماق ادبسیزلیکدیر/ ژوزه ساراماقو

- پورتوقالیا‌لی یازیچی‌نین آرتیق نئچه ایل‌لردی قونشو ایسپانیادا، کانار [قناری] آدا‌لاریندا یاشاماسینی نئجه ایضاح ائتمک اولار؟

- منیم لانساروتئ آداسینا کؤچمه‌ییمین ندنی گیزلی دئییل. 1992-جی ایلده پورتوقال حکومتی “عیسانین اینجیلی” رومانیمی اؤزونه مخصوص سئنزورایا اوغراتدی. مدنیت باخانلیغی‌نین گؤستریشینه اساسن، آرتیق اونلارلا دیله چئوریلمیش أثری آوروپا ادبیات اؤدولونه تقدیم اولونموش سیاهی‌دان سیلدیلر. و بو گیریشم‌لرینی روماندا “خریستیان ایلکه‌لرینه” هوجوم‌لارین اولماسی ایله ایلگیلندیردیلر. بیر سؤزله، ساغ مرکز حکومت بورنونو گره‌ک اولمایان یئره سوخدو. بو منی عمللی-باشلی آجیقلاندیردی.

کانار آدا‌لاریندا قوهوم‌لاریمیز یاشاییر کی، بو دا یئنی یاشاییش یئری‌نین سئچیلمه‌سینه اؤز اولوملو ائتکیسینی گؤستردی. بئله‌جه، آروادیم پیلارلا – او، ایسپاندی – 1993-جو ایلده لانساروتئ آداسینا کؤچدوک. آرتیق 8 ایلدی کی بورداییق و بوندان چوخ ممنونوق.

- واختینیزی یالنیز اثر یازماغا صرف ائدنده ایش گونونوز نئجه کئچیر؟

- ناهاردان سونرا ایشلمه‌یه اوستونلوک وئریرم: آخشام ساعت بئش‌دن دوققوزادک. بعضن سحر. اما گئنللیک‌له سحر ساعات‌لاری باشقا یازیچی‌لار و اوخوجولارلا یازیشمایا، موطا‌لیعه‌یه و باشقا بونا بنزر ایش‌لره گئدیر.

باحمایاراق کی، بعضن شرایط گونده‌لیک رئژیمی پوزماغا مجبور ائدیر. اؤرنه‌یین، کیتابی تئزلیک‌له یاییم‌ائوینه تحویل وئرمک مجبوریتی یاراناندا، هر شئیی بیر کنارا توللاییب گئجه-گوندوز ایشله‌ییرم.

- 1998-جی ایلده ادبیات اوزره نوبئل اؤدولونو آلدینیز. بو اولای یارادیجی و ایجتیماعی یاشامینیزی نه درجه‌ده ده‌ییشدی؟

- اونودولماز آنلار ایدی، بونو دانماق گوناه اولاردی. اما اولای گئنللیک‌له یارادیجیلیغیمدا هئچ نه‌یی دییشمه‌دی. یالنیز واختیمی آلدی. بئله بیر اؤدولون آردیندان همیشه جوربه‌جور دعوت‌لر گلیر. بو دا آزمیش کیمی، یاییم‌ائوی یئنی تیراژلارین اوخوجولارا تقدیماتینا شخصن قاتیلماغیمی ایسته‌ییر. او کی قالدی ایجتیماعی یاشاما، بوردا دا چوخ شئی دییشمه‌دی. طنطنه‌لی قوناقلیق‌لارا قاتیلماغا بیرآنلاملی شکیلده یول وئرمیرم. بو مسئله‌ده باخیش‌لاریمیز تام اوست-اوسته دوشدویوندن، پیلارلا یاشامیمیز ائله اؤنجه‌کی آخارییلا گئدیر.

-  چاغداش دؤنمیمیزده کی و، اؤزه‌للیک‌له تئلئویزیا سؤزون حرفی آنلامیندا پلانئتین هر نؤقطه‌سینه یاییلدیغیندان، بدیعی ادبیاتین قونومو لاخلاییر. سیزین کیو-ا بوتؤولوکده، او جومله‌دن تئلئویزیایا باخیشینیز نئجه‌دی؟

- تئلئویزورا گئتدیکجه داها آز باخیرام. تئلئویزیا کئچمیشده نیسبتن کئیفیت‌لی اولدوغو حالدا، ایندی یوخا چیخیب. تاماشاچی اوغروندا موباریزه عکس-ائتکی یارادیب. هامی کانال‌لار آراسیندا رقابتین تئلئویزیانین خئیرینه اولاجاغینی دوشونوردو. تئلئویزور و تئلئویزیا مدنیت داشیییجیسیندان کوتله‌نین یادلاشماسینا یؤنلدیلمیش سیلاحا چئوریلیب.

- سؤزلرینیزدن بئله چیخیر، تئلئویزیایا بوتونلوک‌له ائعتیناسیزسینیز.

- یانیلیرسینیز، عکسینه، چوخ دویارلییام. آخی تئلئویزیانین گتیردییی اولومسوز نتیجه‌لری گؤرورم. شخصن اؤزومو تئلئ‌تاماشاچی سایمیرام، چونکو، دئمک اولار کی، تئلئویزورا باخمیرام. بلکه ماراق‌لی بیر فیلم، یا دا منی چوخ ماراقلاندیران هانسی‌سا بیر اولایین ایشیقلاندیریلماسی ایستئثنا اولوشدورا بیلر. بیر داها سؤیله‌ییرم، چاغداش تئلئویزیا آشاغی کئیفیت‌لیدی. بو گئرچه‌یی هم تاماشاچی‌لار، هم ده وئرلیش‌لری عرصه‌یه گتیرن‌لر گؤزل بیلیر

- مطبوعاتا اینانساق، “عیسانین اینجیلی” رومانی یارادیجیلیغینیزدا اؤزه‌ل یئر توتور.

- ظننیمجه، بوردا بیر تاریخی فیگور کیمی عیسا مسیحه مؤوضوعسونون اؤزونه دیققت چکمک گره‌ک‌دیر. اونون مشهورلاشماسیندا أثره سئنزورا قویماق ایسته‌ین پورتوقال حؤکومتی‌نین ده رولو آز اولماییب. بیر ده کی “عیسانین اینجیلی” أن چوخ خاریجی دیله چئوریلن رومانیم اولدو (بیرینجی یئرده “موناستیر حاقدا خاطیره‌لر” کیتابی دورور – رئداکتور). حؤکومتین أثر چئوره‌سینده یاراتدیغی قالماقال اونون داها دا پوپولیارلاشماسینا ندن اولدو. حتی اوخوجولار بئله، ایکی یئره بؤلوندولر: بیر قاناد [جناح] کیتابین سئنزوراسی ایله راضیلاشدی، داها بؤیوک قیسم حؤکومتین أدبیات آلانیندا یئرسیز موداخیله‌سینه قارشی چیخدی.

اصلینده اون ایللر اؤنجه کیتاب باره‌ده آلوو‌لانان پولئمیکا هله ده سورور. کاتولیک‌لر اونو دهشت‌لی بیر شئی ساییرلار. اما اونو دا قئید ائدیم کی، عاغیللی کاتولیک‌لر رومانی به‌یه‌نیب‌لر. چوخو بو مؤوقع‌لرینی یازدیقلاری مکتوب‌لاردا آچیق-آشکار بیلدیریب.

منیم عیسا مسیحیم ساده‌جه اینسان اولوب. او اینسان کی، ایناندیغی تانری‌نین سئچیمی اونون اوزه‌رینه دوشدویونه گؤره یا بختی گتیریب، یا دا گتیرمه‌ییب. مسئلن، من تانری‌نین وارلیغینا اینانمیرام. او ایسه سئچیلدییینه اینانیب و سونو دا بللی. آخی بیز بیلیریک کی، بعضی حرکت‌لر قوربان طلب ائدیر، بو دا ائله همین عمل‌لردندی.

ــ عادتن، یازارلار اؤز یاشام فلسفه‌لرینی أثرلرینه سیزدیریرلار – دونیایا باخیش‌لارینی، سیاسی مسلک‌لرینی و س. بو سیزین ده یارادیجیلیغینیزا عایددیرمی؟

- ظننیمجه، هه. باخمایاراق کی، أدبیاتی کاتئقوریا‌لارا آییرمیرام. مسئلن، أیلنجه‌لی أدبیات مؤوجوددور. و او ضروری‌دیر. واخت‌آشیری بعضی دوشونجه‌لردن اوزاق دورماق اوچون بو جور کیتاب‌لاری ألیمه گؤتورورم.

لاکین دوشونمه‌یه، فیکیر یوروتمه‌یه قالدیردان باشقا أدبیات دا وار. منیم اوچون کیتاب – دونیا، جمعیت، تاریخ، زامان، کئچمیش و گله‌جک باره‌ده دوشونجه‌لریمدیر.

- سون اون ایل‌لرده دونیا ایری‌اؤلچولو دییشیک‌لیک‌لره معروض قالدی. سووئت‌لر بیرلییی داغیلدیقدان سونار آوروپا بیرلییی‌نین آوروپا اتفاقینا کئچیدینی، آفریکادا، آسیادا حربی موناقیشه‌لری نئجه قبول ائده بیلدینیز؟

- دونیا حاضیردا ایقتیصادی قلوباللاشما فئنومئنینی یاشاییر. منجه، بو، توتالیتاریزمین یئنی فورماسیدیر. بیز ایدئیا‌لارین مؤوجود اولمادیغی بیر دؤنمده یاشاییریق. دونیادا یئنی دوزگون سیاسی ایدئیا‌لار یوخدو، کؤهنه‌لره قارشی چیخیش ائتمه‌یه ایسه هئچ کسین جورأتی چاتمیر. بیز اولوس‌لار آراسی همکارلار اتفاقی‌نین صیفتی، چکی‌سی، أؤنملی اولمایان بیر دؤنمده یاشاییریق. بیز چوخ‌لاری‌نین دئموکراتیا‌دان دم ووردوغو، اما اصلینده اونون مؤوجود اولمادیغی بیر دؤنمده یاشاییریق. رئال حاکمیتین وطنداش‌لار طرفیندن سئچیلمیش حؤکومتین ألینده دئییل، ترانس‌مئیل‌لی مونوپولیا‌لارین ایختیاریندا اولدوغو بیر واختدا هئچ دئموکراتیا‌دان دانیشماغا بئله ده‌یمز.

مسئله آبسورد حده چاتیب. بیز دئموکراتیا‌دان نه‌سه حیسس اولونان، اؤنملی بیر شئی کیمی دانیشیریق. باش وئرن‌لری آییق و سویوق عاغیل‌لا موشاهیده ائدنده ایسه ایندیکی زاماندا دئموکراتیا‌دان دانیشماغین ساده‌جه أدب‌سیز اولماغی قناعتینه گلیرسن. دونیا‌داکی ایقتیصادی حاکیمیت دئموکراتیک دئییل، چونکو ترانس‌مئیل‌لی شیرکت‌لرین باشچی‌لارینی هئچ کس سئچمه‌ییب. فاجیعه ده محض بوندادیر.

باشقا یؤندن، سول‌لار، یا دا وردیشله “سول” آدلاندیردیقلاریمیز، آزساییلی موستثنا‌لار اولماقلا، آرتیق چوخ‌دان سول دئییل. سول‌لار پراگماتیک اولوب‌لار. بو گون سول‌لار – سیاسی “مرکز”ین یئنی بیچیمی‌دیر. سول حؤکومت‌لرین‌سه هئچ بیر حاکیمیتی یوخدور. هرچند وطنداش‌لار هله ده ساده‌لؤوهجه‌سینه سس‌وئرمه‌ده ایشتیراک ائتمک‌له نه‌ییسه دییشه بیله‌جک‌لرینی دوشونورلر.

هه، دوزدو، اونلار حؤکومتی دییشه بیلرلر، پرئزیدئنتی آشیرا بیلرلر و س. آنجاق بیز رئال‌لیقدا یاشامیمیزی یؤنه‌تن ایقتیصادی حاکیمیتی نه‌اینکی دییشه، اونا حتتا توخونا بئله بیلمه‌ریک. و بو، اینسان‌لاری بیر یومروق کیمی بیرلشدیرن یئنی ایدئیا‌لار یارانمایینجا، ائله بئله ده داوام ائده‌جک. یا دا کی، یئنی ایقتیصادی گرگینلیک باش وئره‌جک و اینسان‌لار یئر اوزونده‌کی حیاتی هارا گتیریب چیخاردیقلاری اوزه‌رینده دوشونه‌جک‌لر.

- یئنه ده، سیزجه، یاخین گله‌جکده دونیانی نه گؤزله‌ییر؟

- شخصن من یاشادیغیم سوره‌جه یئنی هئچ نه گؤزله‌میرم. من نه قارامسارام، نه ده خوش‌گؤرولو بیر آدام. اوسته‌لیک بو بدبین-نیکبین سؤزلری‌‌نین بیر قارا قپیک‌لیک قدر اؤنمی اولمادیغینی دوشونورم.

اؤنملی اولان‌سا فاکت‌لاردی. فاکت‌لارسا اونلاری گؤردویوموز و بیلدیییمیز کیمی‌دیر. محض بو فاکت‌لارین اوجباتیندان بعضی‌لری یئترینجه یاخشی یاشاییر و ائله همین فاکت‌لارا خوش‌گؤرو یاناشیر. آمما آخی بیز بیلیریک کی، بو گون دونیادا اوچ میلیارددان آرتیق آدام گونه بیر دول‌لارا یاشاییر. بو گون دونیادا بدبخت‌لیک هئچ اولمادیغی قده‌ردی. سیاستچی‌لر بوش-بوش سؤز اویونو اویناییرلار، حؤکومت‌لرسه رئال ایقتیصادی حاکیمیتین سیرا‌دان کومیسسارلاریندان‌ ساوایی بیر شئی دئییل‌لر.

بوردان بئله بیر سوال اورتایا چیخیر: بس بیز نه ائده بیلریک کی؟ چوخ جزئی بیر شئی‌لر. بیزیم توپلومدا شخصی اوغور، شخصی ظفر ایدئیاسی اوستونلوک اولوشدورور. آخی بیز بو و یا باشقا درجه‌ده ائقویستیک، توپلوم اؤزو دایما هر کسه تلقین ائدیر: “اینانما و هئچ کسه اعتیبار ائتمه”، “شخصی اوغورونو ألده ائت”، “اؤز ظفرینی بایرام ائله، حتتا باشقا‌لارینی یوخا چیخارماق نامینه.”

ایندی محض بو أخلاق نورما‌لاری ایله یاشاییریق. و کیو هر وجهله بونا کؤمک ائدیر. کیو دونیانی باش‌دان-باشا بایرام کیمی تقدیم ائدیر. حقیقتن ده، پولتون دویمه‌سینی باسماق کیفایتدی کی، رنگ‌لی شکیل گؤزلری‌نین قارشیسیندا جانلانسین – لاپ هوللیوود فیلم‌لرینده اولدوغو کیمی. حالبوکی کادر آرخاسینداکی گرچکلیک دهشت‌لی‌دیر. آفریکانین محوه سوروک‌له‌نن ماتئریک اولماسی هئچ کسین وئجینه دئییل. یا دا آدیس دونیانی باشینا آلیب، هر کس بونو قولاقاردینا وورور.

بشریتین یاشامینی دییشه‌جک یئنی سیاسی ایدئیا‌لار گؤرمورم. هله کی فوندامئنتالیزم آلاق اوتو سایاغی هر یئری باسیب: یئنی سیاسی و سوسیال دوشونجه و داورانیش نؤوعو کیمی. معین ائدیلمیش اؤلچولره سیغمایان هر شئی کسکین بیچمیده موحاکیمه ائدیلیر و قاداغان اولونور. ائله گؤتورک سیقارئت چکمیی. دینی فوندامئنتالیزمین بیزلری هارا آپاریب چیخاراجاغینی هئچ آغلیمین اوجون‌دان بئله کئچیرمک ایسته‌میرم. افقانیستاندا باش وئرن‌لره دیققت یئتیرین. و باشقا یئرلرده هابئله.

بیزلرسه بیر سحر اویانیب، اؤزوموزه “داها بئله یاشاماق اولماز، نه‌ییسه دییشمک لازیمدیر” سؤیله‌یه بیلمیریک. و گوجسوزلویوموزون باشلیجا سبب‌لریندن بیری وطنداش‌لارین سیاسی حیاتدا گئرچک قاتیلیمی‌‌نین مؤوجودسوزلوغودور. چونکو گئتدیکجه داها چوخ اینسان اونون سسی‌نین بیر قارا قپیک قده‌ر اؤنمی اولمادیغینی آنلاییر.

Anlam.Biz