ديالوق و پولميك سايير حركتلر شماره جدید مجله “آذری- ائل دیلی و ادبیاتی” ویژه‌ی “جبار باغچه‌بان” منتشر شدجئندئر پروبلئملري: تانيماغين و آديني بيلمه‌یين چتينليک‌لري/ ديلاره مهدي- نيازي مهدي
- منتشر شده در شنبه, 16 فروردين 1393 14:40
- Super User
- بازدید: 2377
آذربايجان مدنيتينده قادين سيموولو يئترينجه گوجلودور. اسکي‌دن توتموش اورتا چاغ ادبياتيناجان قادين گؤزلليیي تاثيرلي، ائتگي‌لي (تاثيرلي) بنزتمه‌لر آختاريشي‌ني ادبيیاتدا ستيموللاشديرميش(جانلاندیرمیش) و دئمه‌لي، بديعي ديليميزين گليشمه‌سينده اساسلي سبب‌لردن بيري اولموشدور. آزاجيق بيرطرفلي سؤيله‌سک، ديليميزين يئتگين‌لشديريلمه‌سينده ايکي اينسان جينسي‌نين ايکيسي‌نين ده بؤيوک رولو اولوب: بيري (قادين‌لار) مئتافورا(استعاره) آختاريش‌لاري اوچون «بهانه لر» وئريب، او بيريسي ايسه بو بهانه‌لردن ائتگي‌لنه‌رک، ايته‌له‌نرک آختاريشا يوللانيب.
قادين گؤزلليیي‌نين اينتئنسيو(شیدتلی) ياشانيلماسي آذربايجاندا ايسلام کولتورونه ده اَملليجه تاثير گؤستريب. آللاه سيموولونو ائموسيوناللاشديرماقدا کيشي صوفي‌لر قادين‌لارلا باغلي ياشاديق‌لاري سئوگي دويغولاريندان، گؤزللييه حئيرانليق‌لاريندان مؤحکمجه ايستيفاده ائديب‌لر.
آذربايجاندا قادين پروبلئمي دئييلن بو مسله‌نين گيريش حيصه‌سيني بير آز دا جلب‌ائديجي ائتمک اوچون پارادوکس‌لارين ياراتديغي تعجوب‌لردن ده ايستيفاده ائده بيلريک. اورتا چاغ شعرلريميزين مرکزينده دوران گؤزه‌لين سيماسيني، خاراکتئريني آييق بئيين‌له دوشونسک، بئله بير سرت دوغرويا گلريک: کلاسيک شرق پوئزيياسي‌نين قاديني نورمال موسلمان کيشي‌لري‌نين عايله قورماق مسله‌سينده ايلان وورموش آلا چاتيدان قورخان کيمي قورخدوغو قاديندير. هانسي نورمال موسلمان «اغيارا مئيل سالميش» ، «مين عيشوه -ناز ساتان» ، اعتيبارسيز سئوگيلي اولان قادينلا ائولنمه‌يه راضي اولار؟! يقين هئچ بير موسلمان کيشي‌سي، بلکه، بئله قادينا يالنيز معشوقه کيمي راضي اولار. آنجاق پارادوکس اوندادير کي، کلاسيک پوئزييانين گؤز‌لي محض بئله «آفتدير» .
پارادوکسو آچيقلاماق دا اولار. شعر اوچون شریعته تام عمل ائدن، باشي آشاغي، عيصمتلي و باشقا قادين تيپي داريخديريجيدير. بئله بير قادينين گؤرکو (اوبرازي) شعرين مرکزينه قويولسا، اونونلا باغلي شاعير شعره لازيم اولان دراماتيک، اينتئنسيو دويغولو پسيخولوژي حال‌لاري تئکسته(متنه) گتيره بيلمز. پارادوکسو بير داها باشقا قيافه‌ده تکرار ائدک: کلاسيک موسلمان پوئزياسي مرکزده شریعته ضيد اولان قادين تيپي‌ني قويوب وصف ائدير (بئش آلتي ايل بوندان اؤنجه بيزيمله پارالئل پروفسور کامال عابدوللا «ادبيات و اينجه‌صنعت» قزئتي‌نين صحيفه‌لرينده بو پروبلئمه توخونموشدو).
بورادان دا قادين‌لارين مدنيتده ياراتديق‌لاري بيرمعنالي اولمايان وضعيت‌لره ثوبوت‌لار چيخارماق اولار. عايله گرک‌لري ايله باغلي قاديني ائله هئي آرخايين‌چيليق، ساکيتليک، گوونج ايدئال‌لاري ايله باغلايان و بونون مومکونلویونه ثوبوت‌لار تاپان آذربايجان کيشي‌سي، سيتواسيالارا(موقعیت‌لره) ولوله سالان، کولتورده کولتورولوژي، پسيخولوژي گرگينليک‌لر يارادان قادين فاکتينا دا چوخلو ثوبوت‌لار تاپير.
بير سؤزله، بو گيريش سؤزلريميز پروبلئمين گرگينليیيني گؤسترمک اوچون اولدو. گرگينليگي گؤسترمکده مقصديميز ايسه يئني چاغدا سياسي فيکرين مرکزينه کئچميش قادين پروبلئمي‌نين بو کئچيدي‌نين اساسلي اولدوغونو گؤسترمکدير. قادين پروبلئمي دئموکراتييا نظريه‌لري‌نين ده مرکزينده دورور. قادين حاق‌لاري دئموکراتيک حاق‌لارين سياهي‌سيندا اؤنملي يئر توتور. اَیَر بيز غربي گؤتورسک، اوراداکي علم يوزايل‌لردير(عصیرلر)، بو پروبلئمله باغلي موختليف يؤنلو آراشديرمالاري آپاراراق قادين حاق‌لاري‌نين گوندمه چيخماسي اوچون فوندامنتال(تملله باغلی) حاضيرليق ايش‌لري گؤروب.
آذربايجاندا قادين‌لارلا باغلي گؤزل ساغليق دئمک (کيشي‌لرين موطلق آياغا دورماسي شرطي ايله) ياخشي سويیه‌يه چاتيب. غرب بئله ساغليق‌لار دئيه بيلمير. اونون يولو باشقادير. غرب صنعت و علم واسيطه‌سي ايله قادين پروبلميني منيمسه‌ديیي واخت بيزيم شرق پروبلئمين يالنيز صنعت ديلينده منيمسنيلمه‌سي قايغي‌سيندا اولوب (تکرار ائديريک، صؤحبتيميزين بو مقامي اونونلا باغلي‌دير کي، دئموکراتيک و سياسي فيکيرده، حاقلار کومپلئکسينده قادينين مرکزي پروبلئم‌لردن بيرينه چئوريلمه‌سيني علمي آراشديرمالار و صنعت اثرلري ده حاضيرلاييب).
اونو دا دئمه‌لي‌یيک کي، غربين علمي و صنعتي قادين پروبلئمي ايله باغلي يئترينجه قادين‌لاري ناراضي سالان شئي‌لر ده دئييب. بير ايکي ميثال. فرویيد بير يازي‌سيندا قادين‌لاري آنتي-کولتور مؤوقئع‌ده دوران اينسان کيمي خاراکتئريزه ائتميشدي. اونون آرقومئنتي تخمينن بئله ايدي: اينسانين ليبيديوز انرژي‌سي (سئکسوالليقدان قايناقلانان انرژي‌سي) سونسوز دئييل، ايستيفاده ائديلنده آزالير. ايکينجي طرفدن، ياراديجيلیق ليبيديوز انرژي‌نين صرف اولونماسيني طلب ائدير. مدنيت باشليجا اولاراق کيشي ياراديجيليغي‌نين «چيیين‌لرينده» دايانير. دئمه‌لي، مدنيتي ايره‌ليله‌دن و ياشادان کيشي‌لر ليبيديوز انرژي‌لريني مدنيته صرف ائدنده قاديني‌نين، عاييله‌نين پاييندان کسيرلر. بو سببدن ده قادين‌لار مدنيته گونويه باخان کيمي باخيرلار. اونو ليبيديوز انرژيني اريندن اوغورلايان دوشمن ساييرلار. فرویيدين بو دوشونجه‌سيندن چيخيش ائتسک، اَرينه «ائوه، اوشاق‌لارا باخ، نه وطن، نه لياقت» دئين قاديني آنتي-کولتور ماهيتده گؤرمک اولار.
(اونو دا دئيک کي، آروادي‌نين گؤزونده پيس گؤرونمه‌يه‌جه‌یيندن آرخايين اولوب دولانيشيق اوچون ايسته‌نيلن يالتاقليغي، سيماسيزليغي ائدن اَرلرين بو اوسلوبا راضي اولماسيندا آنتي-کولتور پسيخولوژيده اولان آذربایجان قادينلارينين دا تاثيري آز دئييل. اونلار «ائوه پول گتيرمک اوچون» بوتون آلچاقليق‌لاري باغيشلاماق‌لاري ايله آلچاقليغا مئييللي کيشي‌لر اوچون خوش فون ياراديرلار. ماراقليدير کي، اره گئتمزدن اؤنجه يئني‌يئتمه چاغ‌لاريندا همين قادين‌لارين خئيلي‌سينده بو «آنتي-کولتور» پسيخولوژي‌سي هله ضعيف اولور، اونا گؤره ده اويغون اولاراق آذربایجان يئني‌يئتمه‌لري‌نين، گنج‌لري‌نين غورورو ده گوجلو اولور. بو دئييلندن باشقا بير پروبلئمه ده چيخماق اولار. بيزيم بعضي ايالت شهرلريميزين جاماعاتي‌نين آشيري سوييه ده غورورلو، ايگيد، دوست اوغروندا فداکار و باشقا گؤرونمه‌سينده اساس تاثيري گنج‌لرين، جاوان نسلين عمل‌لري يارادير. بو جاوانلارين اورتا نسله کئچن‌لريندن فيلان قدري ايسه «آنتي-کولتور» پسيخولوژي‌سينده اولان قادينلا راستلاناندا سينيرلار).
يازيميز قادين حاق‌لاري ايله باغلي بير تئکستدير. کيمسه مؤعتريضه‌ده‌کي فيکيرلري آذربايجان قادينينا قارشي ايتيهام کيمي قاوراسا، يانيلار. کيشي‌لر کيمي قادين‌لارين دا موختليف تيپ‌لري وار. آذربايجان علمي ايسه (و بلکه ادبياتي دا) آذربايجان قاديني پروبلئمينه داياز ياناشديغي اوچون چوخ رئالليق‌لاردان بيز خبرسيز قاليريق. آنجاق ائله مؤعتريضه‌ده وئرديیيميز منظره کولتوروموزده قادين فئنومئنيندن چوخ اؤنملي شئي‌لره چيخماغين مومکون اولدوغونو آيدين ائدير. بيزده ايسه نه باش وئرير؟ تی‌وی، مطبوعات قادينا هسر اولونموش ديالوق قورور و قادين، کيشي «اکسپرت‌لرين» ايشتيراک ائتديیي بو ديالوقدا صؤحبت چوخ داياز شئي‌لردن اوزاغا گئده بيلمير. سبب اودور کي، آذربايجاندا هئچ بيريميز قادينلا باغلي پروبلئم‌لرين آديني بيلميريک. اونلار هر طرفده سيرا-سيرا دوروب، بيز ايسه آدلاريني بيلمه‌ديیيميز اوچون تانييا دا بيلميريک، ايشاره ده ائده بيلميريک.
غرب علمينده قادين فئنومئني ايله باغلي فرويددن گتيرديیيميز فيکير گؤستردي کي، غربده قادينا سايغي (قادين حاق‌لاري دا سرت شکيلده، آخي، اورادا قويولوب) قادين حاقيندا کوسمئتيکاسيز(بَزَکسیز) ايدئيالارا دا مانع اولماييب. اوخشار وضعيت صنعت عالمينده ده قاليب. بونا اؤرنک اوچون داهي کينو رئژيسورو ساييلان، اينسان پسيخولوگياسيني بديعي يوللا دريندن آچان فئدئريکو فئلليني‌نين بير اينتئرويوسوندن(موصاحیبه‌سیندن) ايستيفاده ائدک. ضعيف جينسله باغلي سوالا فئلليني‌نين اينتئرويوسونده‌کي جاوابيني آذربایجان تورکجه‌سی دانيشيق طرزينه اويغونلاشديرساق، تخمينن بئله بير عیبارت آلاريق:
قادين‌لارا حتّي کؤهنه فيکيرلرله باخمايان ايتاليان‌لارين دا باشيندا تام قارماقاريشيقليق وار.
قادين‌لارين وضعيتيندن دانيشاندا لاپ اوتانيرسان. کيشي‌لر اؤزلريني اونلارلا دهشتلي ايرقچي کيمي آپاريرلار. آما ائله قادين‌لارين دا باشيندا دولاشيقليق آز دئييل. او کي قالدي کونکرئت ايدئيالارا، کيشي‌لرله قادين‌لارين برابرليیي حاقيندا موعاصير چاغيريش بيولوژي کوفردور. کيشي‌لرين قادين‌لارا باخيشي، قاوراييشي، قادين‌لارلا داورانيشي دا چوخ نؤقصانلي‌دير. بيز کيشي‌لرين اَن عابيرلي‌سي دا اَن ياخشي حالدا اؤزونو قادين‌لارلا يا ائروتومان(سئکسوال چیلغینلیق)، يا دا آغزي‌نين ائستئتيک سويو تؤکولن کؤپک کيمي آپارير.
داهي صنعتکار کيمي قادين بيليجيسي ساييلان فئلليني‌نين بو صميميتي فيکير موختليف‌ليیينه گئنيش مئيدان آچميش پلوراليزم مدنيتينده اينقيلابي يئنيليک دئييل. بلکه ده بوندا رئژيسورون بير اداسي، ژئستي ده وار. آنجاق آذربايجاندا قادين‌لار حاقيندا گؤزل ساغليق‌لار دئييب آياق اوستده ايچن «پروفسيونال‌لارين» بئله صميميتي نادير بير شئي‌دير. حالبوکي بو ساغليق‌لاردا بيزلر ده اؤزوموزو يا «آغزي‌نين ائستئتيک سويو تؤکولن کؤپک» کيمي آپاريريق، يا دا اونلارين عيصمتي، ناموسو حاقيندا سؤزلريميزدن بير خاصيتيميزي ايفشا ائديريک. سؤزلرميزدن رئکونستروکسيا(یئنی‌دن قورماق) ائتمک اولور کي، ناموس، عيصمت ايدئاليني يوکسک معنويات و ايراده طلب ائدن چتين حيات کيمي آنلايامميريق. قادينين بوينونا ناموس، عيصمت ايمپئراتيولريني(ضروریت‌لرینی،امرلرینی) قويماق بيزه ضعيفليک، ياريمچيقليق کومپلئکسينده قارانتي‌يا قازانماق اوچون گرک اولور. او کي قالدي آذربايجان ائروتامان‌لارينا(سئکسوال چیلغین‌لارینا)، - ساغليقدان قيراقدا مملکتين کيشي‌لري‌نين چوخو بئله اولور، - يازيق‌لار اولسون کي، بو ائروتومان‌لارين قادين‌لار حاقيندا سؤيله‌ديکلرينده کلاسيک پوئزياميزين تربييه‌سي گؤرونمور. اونلارين سؤزلرينده کلاسيک پوئزيانين ائروتومان ائستئتيکاسيندان دا اثر-علامت گؤرونمور.
علاوه ائدک کي، مدنيتين عومومي موحيطي کيشي‌لرله قادين‌لاري بعضي مقام‌لاردا چوخ اوخشادير، او معنادا کي، (مثلن، آذربايجان واريانتيندا) قادين‌لارين دا اؤز پيچ-پيچ‌لاريندا کيشي‌لر حاقيندا سؤيله‌ديکلري اينجه ائستئتيکاسي ايله سئچيلمير.
آذربايجان قادينلارينين پروبلئم‌لرينه «آد قويما مراسيمي»
اونلو(مشهور) آلمان فيلوسوفو مارتين هايدئگئر «رئسپوبليکا» سؤزونون ماراقلي بير ائتيمولوژيسيني وئريب. بو سؤزده‌کي ايکي کؤکو يوزاراق گؤسترير کي، «رئسپوبليکا» هامييا دخلي اولان، هاميني قايغي‌لانديران نسنه آنلامينا گلير. بونون معناسي اودور کي، رئسپوبليکادا بوتون جاماعات پروبلئم‌لرين دوشونولمه‌سينه، دَيَرلنديريلمه‌سينه، چؤزولمه‌سينه بو و يا باشقا شکيلده جلب اولونور. غئيري-رئسپوبليکا تيپينده پروبلئم‌لر خاقان‌لارين، باشچي‌لارين، يوخاري طبقه‌لرين کومپيتئنسياسيندا اولور، يئرده قالان خالق قارا کوتله آدي ايله بوتون بونلاردان اوزاقدا ساخلانيلير. رئسپوبليکادا ايسه اؤلکه‌نين طالع مسله‌لرينه هامي جلب اولونور.
دئموکراتيادا قادين حاق‌لاري بيزيم ساغليق‌لاردا قادين حاقيندا سؤيله‌ديیيميز کومپليمئنت‌لرين(تعریف) داوامي کيمي اورتايا چيخمير. قادينين وطنداش حاق‌لاري اونون اوچوندور کي، اونلار دا اينکيشاف ائتمک، گئريده قالميشليقدان قورتولماق شانسيني قازانيب اؤلکه‌نين ايش‌لرينه جلب اولونسون‌لار. غرب توپلوموندا پوليسده، حربده آکتيو چاليشان قادين‌لار جمعيتين رئسورسلارينا(قایناق، منبع) قادين‌لارين دا جلب اولونماسين گؤسترن فاکتدير (اوخشار فاکت سووئت جمعيتينده، سري‌لانکادا، ايراندا دا وار. آنجاق فرق اوندادير کي، دئموکراتيک اؤلکه‌لرده قادين‌لارين موختليف پئشه لرده چاليشماسي آددا-بوددا نومونوي حاديثه‌لر دئييل، کوتله‌ويلشن پروسئس‌دير).
بئله ليکله، قادين حاق‌لاري‌نين دئموکراتييا سيتواسياسيندا(مقامیندا) اؤنه چيخماسي‌نين ايکي تملي وار. بيرينجي‌سي، دئموکراتيا فردي آزادليغي و قانون قارشيسيندا هامي‌نين برابرليیيني نظرده توتور. بو برابرليک قادين‌لارين وطنداش حاق‌لاري واسيطه‌سي ايله اونلاري کيشي‌لرله بير سيرايا چيخارماغي طلب ائدير. ايکينجي‌سي، دئموکراتيا توپلومون پروبلئم‌لرينه هامي‌نين جلب اولونماسيني طلب ائدير. بو دا قادين حاق‌لاري‌نين مودافيعه‌سي واسيطه‌سي ايله حياتا کئچير.
غرب علمينده کيشي و قادين «قوطب‌لري» ايکي تئرمين واسيطه‌سي ايله آدلانديريلير. «جينس» تئرميني (اينگيليسجه SEX) قادين جينسي، کيشي جينسي واريانت‌لاريندا اينسانليغين بو ايکي نؤوعونون بيولوژي-فيزيولوژي فرق‌لرينه و سایره‌يه آراشديرمالاري يؤنلدير. او بيري تئرمين اينگيليس تلفوظونده «جئنده/جئندئر»(Gender) ، روس تلففوظونده «گئندئر» سسله‌نيشي‌ني آلير. جئندئر نؤوع، سوي معناسيني وئرير و قادين ايله کيشي‌ني پسيخولوژي، کولتورولوژي، سوسيولوژي توتوشدورمالارينا ديقتي جلب ائدير. جئندئر پروبلئملري کونتئکستينده آذربايجان قادينينا، باخساق، ايره‌لي‌ده دئديیيم کيمي آجيناجاقلي بير بيليم منظره‌سي آچيلار.
يازيميزين سونوندا قادين‌لارلا باغلي بعضي پروبلئم‌لره «آد وئرمکله» دئديیيميز ميسکين منظره‌نين داغيلماسي اوچون ايلک آدديمي آتماق ايسترديک.
چاغداش آذربايجان قاديني کيشي‌نين هئدونيک(لذتله ایلگی‌لی) دايره‌سينه سالينميش مخلوقدور.
بونو آچاق. يونانجا «هئدونHedon » لذت معناسيني وئرير. «ليبيدوLibido » ايسه سئکسوال لذتي ده بيلديرير. واختي ايله چارشاب يالنيز اؤرتوک دئييلدي. اونون بير فونکسيياسي(ایشله‌وی،کارکردی) دا اَري اوچون قاديني هئدونيک (و يا ليبيديوزLibidioz) دايره‌يه سالماق ايدي. بو هئدونيک دايره باشقا کيشي‌لره آنلاديردي کي، کونکرئت قادين باشقاسي‌نين هئدونيک اراضي‌سينه مخصوصدور و اورا گيرمک قاداغاندير. آذربايجاندا چارشاب چوخدان آتيليب. آنجاق اونون چکديیي هئدونيک دايره هله ده قادين‌لارلا باغلي قرافيک اولماسا دا باخيش‌لاردا قالماقدادير. بو دايره عيصمتلي اولماق ايسته‌ين قادين‌لارين حرکت‌لرينه خئيلي دار چرچيوه قويور.
آذربايجان مدنيتي داها چوخ ماسک‌يولين(ائرکه‌یه عاید) مدنيتدير.
بونو دا آچاق. «ماسک‌يولين» ( «موسکول» سؤزو ده بورداندير) کيشي‌يه خاص اولان دئمکدير. آذربايجان مدنيتي، اينجه‌صنعتي ده داخيل اولماقلا داها چوخ کيشي دونياسينا، کيشي قاوراييشينا حئسابلانميش، کؤکلنميش مدنيتدير.
آذربايجان کيشي‌سي‌نين قادين ايدئالي و کئچيد دؤورونون طلب‌لرينه اونون اويغونسوزلوق‌لاري.
آذربايجاندا کيشي و قادين‌لارين بير-بيريندن ناراضيليق‌لاري‌نين باشليجا موتيولري
ياشلانديقجا آذربايجان قادينلارينين گنج قيزلاري قاوراماسيندا باش‌وئرن دَييشمه‌لر: ياشلي قادين پسيخولوژي‌سينده کيشي ائقوسئنتريزمي‌نين(خودمحوری) ديکته‌سي‌نين آرتماسي.
کئچيد دؤورونون معنوي آشينمالاري و آذربایجان قاديني‌نين چتين سيتواسييالارا(موقعیت‌لرده) سينه‌گرمک پلانيندا پسيخولوژي حاضيرليق سوييه‌سي و سایره
بيز آنجاق بير نئچه پروبلئمين آديني قويدوق. قادين حاق‌لارينا جيدي ياناشما بو کيمي پروبلئم‌لرين اؤيره‌نيلمه‌سيني گرکلي ائدير.
جئندئر: توپلومسال جینسیت Gender
کؤچورن: رامین جبارلی